XX. mendeko Euskararen Corpus estatistikoa

Testuingurua

2 ariketako grafikoan azaltzen den arbitroak 12 segundo erabili baditu P1-etik P2-ra joateko, nola adieraziko zenuke arbitroaren abiadura?

Posizio-bektorearen aldaketa eta denbora-aldaketa konparatzen dituen magnitudea abiadura da.

Kasu honetan, denbora-tarte batean kalkulatu denez, batazbesteko abiadura da.

Matematikoki adierazia:

Batazbesteko abiadura, beraz, r bektorea t zenbakiarekin zatituz lortzen da.

Orduan, v-ren norabidea eta norantza r-renak dira, eta modulua r-ren moduluaren eta t-ren arteko zatiketa.

Bilbotik Donostiara kotxez joan gara, autopistatik, batazbeste 100 km/h-ko abiaduraz.

Har daitekeen abiadurarik handiena 120 km/h-koa dela jakinik, esan al dezakezu ziur multarik jarri ez digutenik?

Ba, agian bai, agian multa jarri digute; batazbeste 100 km/h-ko abiaduraz ibiltzeko, zenbait zatitan 120 km/h-tik gora ibili beharra bait dago, beste zatitan (peajeak, semaforoak, etab.) mantso-mantso joatea beste erremediorik ez dago eta.

Batazbesteko abiadurak ez digu ematen, beraz, informazio osoa.

Zer egin beharko genuke aurreko ariketako bidaiari buruz informazio gehiago izateko?

Informazio gehiago lortzeko, denbora tarteak laburtu beharko lirateke, adibidez, bost minuturoko batazbesteko abiadura kalkulatuz.

Eta hala ere, ez genuke informazio oso-osoa izango.

Baina denbora tartea gero eta gehiago laburtzen badugu, azken mugaraino eramanez, hau lortuko dugu:

Eta hori da, hain zuzen ere, deribatuaren definizioa.

Beraz, aldiuneko abiadura (horrela deitzen zaio une jakin bati dagokion abiadura delako eta ez tarte bati dagokiona) r-ren denborarekiko deribatua da.

Ikus dezagun grafikoki guzti honek duen esanahia.

Ondoko grafikoan duzu aurreko adibide batean azaltzen genuen itsasuntziaren ibilbidea.